Doorgaan naar hoofdcontent

Hoe zit dat nou met 'nonnen' en 'zusters'?

Het geel-witte boekjeOp het blogbericht van 2 juli kwam een interessante reactie:

Hoe komt u erbij dat de aanduiding 'non' monialen betreft? Daar is geen sprake van. Het woord werd en wordt in Nederland helaas nog vaak gebruikt om vrouwelijke religieuzen in het algemeen aan te duiden en dan wel met een kleinerende en kwetsende bijklank. 'Non' moet daarom te allen tijde vermeden worden. 'Zuster' is voor alle vrouwelijke religieuzen correct katholiek taalgebruik.

Over het algemeen beantwoord ik geen anonieme commentaren, omdat ze, wel, anoniem zijn. Dus ook geen antwoordmogelijkheid achter laten; ook dit commentaar heeft een no-reply. Toch maak ik een uitzondering, omdat het een commentaar is wat inderdaad uitleg behoeft.
Ik ben nu 25 jaar in het klooster, in een apostolische gemeenschap, dus een zuster. Het woord 'non' is als sinds de vierde eeuw gebruikelijk voor Godgewijde vrouwen (oorsprong: Hiëronymus), van het latijnse 'nonnus', wat eerbiedwaardige persoon betekent. In het begin dus zowel mannelijk als vrouwelijk. "Monnik", een woord wat een mannelijke contemplatieve kloosterling aanduidt, komt uit het Grieks, en er zit het woord 'alleen' in. Omwille van het Rijk Gods! Het vrouwelijke woord 'moniale' is in het Nederlandse taalgebied nooit echt veel gebruikt, mensen zijn 'non' blijven zeggen.

Een monnik spreek je niet aan met 'dag, monnik!', je zegt 'dag broeder' of 'dag frater', of, als de monnik ook priester is, 'dag pater'. Een actieve mannelijke religieus, van een apostolische, actieve congregatie, spreek je ook aan met 'broeder' of 'frater', of, als hij ook priester is, 'pater'.
Een moniale spreek je inderdaad ook niet aan met 'dag non'. Net zomin als je bij een man 'dag monnik' zegt. Je zegt 'dag zuster'. En dat geldt ook voor religieuzen uit een actieve congregatie.
Dus inderdaad, 'zuster' is als aanspreektitel voor alle vrouwelijke religieuzen de correcte aanspreekswijze.

Wat niet wil zeggen dat het woord 'non' als tegenhanger van 'monnik' niet correct is. Pagina's als 'Wikipedia' of bijvoorbeeld 'katholiek abc' geven gewoon uitleg bij deze begrippen, en hoewel dit soort pagina's echt niet vrij van fouten is, worden zij wel voortdurend gecorrigeerd door verschillende geïnteresseerden. 'Katholiek abc' geeft bij 'non' als uitleg 'volkse aanduiding van kloosterzuster'. Dat is geen volledige uitleg, maar wel waar. Of u dat nu leuk vindt of niet, of wijzelf het nu leuk vinden of niet, 'non' is wel degelijk een synoniem voor 'moniale'.
In Vlaanderen is 'non' gebruikelijker dan in Nederland, en heeft het minder die negatieve bijklank die het in Nederland heeft gekregen, hoewel het 'nonneke' wel een denigrerende bijklank heeft. Ook in de krant kom je het woord telkens weer tegen.... "Nonnen bidden voor mooi weer" - en het ging over ons, dus was het niet correct gebruikt - of  onlangs (in maart/april, in het Eindhovens Dagblad) "De non verdwijnt, uw herinneringen aan Gods bruiden". Hier heeft de krant het dus zelfs in twee opzichten verkeerd, want kloosterlingen verdwijnen helemaal niet, en het woord 'non' wordt niet correct gebruikt, want er worden gewoon algemeen zusters bedoeld, religieuzen. Het woord 'non' op zich is géén scheldwoord, al wordt het wel vaak op een negatieve wijze gebruikt.
"Ik ben nog bij de nonnen op school geweest", of  "Mijn tante was ook een non" hoor ik vaak mensen zeggen bij rondleidingen, en nee, dat bedoelen zij NIET denigrerend. Meestal bedoelen zij 'Ik ben bij actieve vrouwelijke religieuzen op school geweest", of  "Mijn tante was een moniale" of ook wel "Mijn tante was een actieve vrouwelijke religieuze." Ik word ook regelmatig op straat of in de trein aangesproken. Oudere mensen beginnen hun vraag meestal met 'Mag ik u iets vragen?", jongeren met "Bent u een échte non?" En ook dat bedoelen zij niet denigrerend. Jonge mensen op zoek naar een klooster of informatie over kloosters googelen vaak "Ik wil non worden" en vinden zo de meeleefdagen. Prima toch? Mensen weten het verschil over het algemeen gewoon niet. Daarom leg ik het ook telkens uit.

En daarom reageer ik ook op dit anonieme berichtje, en plaats ik het zowaar als blogbericht.
De alias van de vraagsteller (o nee, sorry, dit was geen vraag, de alias van degene die deze opmerking plaatst) is "Geel-Witte Boekje". Dit verwijst naar een echt boek, namelijk het "Geel-witte boekje" geschreven door Eric van den Berg, Frank G. Bosman en Peter van Zoest. Het is een goed boekje, met als ondertitel 'Eerste hulp bij katholieke begrippen'. Erg bruikbaar. Maar het pretendeert niet volledig te zijn, en begrippen worden niet tot in de kleinste details beschreven. Dan zou het ook wel heel dik worden. Bovendien is geen van de schrijvers een vrouwelijke religieus, ikzelf zou enkele begrippen anders omschrijven.

Waarbij ik nu trouwens op zoek ga naar het groene boekje, de woordenlijst van de Nederlandse taal, omdat ik nu wil weten of het 'de alias' of  'het alias' is. Ik neig zelf naar 'de', maar de pagina http://www.hetofde.nl/alias/ zegt 'het', en dat geloof ik niet zomaar...

Reacties

  1. Beste zuster Madeleine,

    Dank voor uw uitvoerige reactie. Het was/is echter geen 'anoniem' commentaar, want zoals u zelf aangeeft heeft het bericht een drietal 'afzenders'. Wij blijven erbij dat 'non' een dusdanig kleinerende en kwetsende bijklank heeft gekregen, dat het beter niet gebruikt kan worden. Uiteraard hebben we alle achtergronden van het woord ook onderzocht toen wij het betreffende lemma samenstelden. De eindconclusie was toch zoals aangeven: niet gebruiken. Er zijn betere alternatieven.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Dag één van de drie schrijvers van het Geel-Witte Boekje,
    Een verwijzing naar het Geel-Witte Boekje kan iedere willekeurige lezer(es) van uw boekje maken. Ik krijg wel vaker reacties met als afzender een link naar een bepaalde pagina. Het zou naïef zijn zonder meer aan te nemen dat de afzender de eigenaar van de pagina is, of in het geval van een boek de auteur van het boek. Dus was het een anoniem commentaar, en weet ik nu dat het waarschijnlijk is, hoewel nog niet bewezen, dat één van de drie auteurs het heeft geschreven.
    Of het woord 'non' denigrerend of kwetsend bedoeld wordt moet vaak worden afgeleid uit de KLANK van het woord. Beneden de rivieren heeft het vaker een positieve klank dan erboven, is mijn ervaring. Ik kom, als zuster, het woord regelmatig tegen, en weet dat het meestal gewoon zonder negatieve bijbedoeling gebruikt wordt, hoewel niet altijd correct, want inderdaad is de aanspreektitel altijd zuster, en is een actieve religieuze ook gewoon altijd een zuster. Maar het Katholieke 'abc' komt er het dichtste bij: het is een volkse uitdrukking voor een vrouwelijke religieuze. Negatief of positief, dat is gewoon zo.
    Het alléén maar als 'het is een scheldwoord' betitelen is net zo goed niet correct, want dat zal mensen die het helemaal niet als scheldwoord hadden bedoeld de hakken in het zand doen laten zetten, en die nemen het hele boekje dan niet meer serieus. Dat is jammer. Telkens vriendelijk uitleggen lijkt mij persoonlijk een zinvollere optie. Mijn eindconclusie is dus: uitleggen, uitleggen, uitleggen, maar de kernstam/herkomst van het woord ook serieus blijven nemen. Dus "Het woord heeft over het algemeen een negatieve bijklank gekregen" vind ik zinvoller als 'Het is een scheldwoord". Want dat is lang niet altijd het geval. Er zijn betere alternatieven, dat is waar, maar dat vraagt uitleg. Ik schat dat ik het in rondleidingen per jaar aan ongeveer tweeduizend mensen (kinderen én volwassenen) uitleg. En hierbij dus op de website ook.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Blogger geeft helaas geen andere mogelijkheid dan naam/url in dit geval die wij kunnen gebruiken. De andere opties gaan niet voor ons op. Het woordje 'non' heeft juist in het zuiden is sterk negatieve bijklank. Hoe vaak horen wij niet spreken over 'die verrekte nonnen'. De Zusters van Liefde werden zelfs 'krengen van barmhartigheid' genoemd. Wij blijven dus adviseren om 'non' niet te gebruiken.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Het contactformulier is ook een mogelijkheid. Die reacties worden niet geplaatst.
      Zoals in de blog al uitgelegd kan ik er ook voor kiezen reacties niet te plaatsen en alleen persoonlijk te beantwoorden. Deze discussie had ook 'offline' gekund, maar dat gaat niet bij een no-reply.
      Een twitterberichtje is ook een mogelijkheid.
      Gewoon een e-mail sturen kan ook...
      Bij 'die verrekte nonnen' is het duidelijk dat het negatief bedoeld is. Kijk maar naar het woord 'verrekte'. En 'Krengen van barmhartigheid' is natuurlijk negatief. Het woord 'non' komt er niet in voor, dus de relevantie zie ik niet.
      Het woord ' non' wordt vaak verkeerd gebruikt en dus is het een goed idee om het uit te leggen (!) opdat de mensen het woord 'zuster' correct gaan gebruiken.
      Maar u schreef in uw eerste reactie "Hoe komt u erbij dat de aanduiding 'non' monialen betreft? Daar is geen sprake van" - en dat is een onjuist begin... daar is namelijk wél sprake van. All over the internet. En in real life.
      U "hoort spreken over". Ik ben religieus, dus ik word zo áángesproken. Ik hoor echt aan de toon wel hoe het is bedoeld. En leg zonodig uit.
      Ik wens u verder een hele goede dag. Wie weet ooit eens tot ziens. Ik ben benieuwd wie van de drie dit was.

      Verwijderen
    2. Ik vind dit soort discussies zo'n non-discussies (pun intended): elk woord wat aan iets gekoppeld wordt dat als negatief (kan) worden ervaren, krijgt uiteindelijk die negatieve bijklank. Maar als je er dan een ander woord voor neemt krijgt dat nieuwe woord diezelfde negatieve bijklank want het is gekoppeld aan hetzelfde begrip dat door (een deel van de) mensen als negatief wordt beoordeeld. En zo komen we bij nietszeggende termen als African-Americans dat natuurlijk ook negatief kan worden gebruikt en kunnen we straks weer op zoek naar een term die nog onduidelijker is. Uiteindelijk is iedereen een mens, maar dan wordt het weer zo moeilijk onderscheiden. ;-)
      Trouwens hier wordt met een zuster ook vaak een verpleegster bedoeld en wordt dat van een "non" niet meteen verwacht. Zo kun je het ook zien.
      PS Ik reageer als anoniem omdat ik geen domein en dus geen URL bezit en ik er verder ook niet genoeg van snap. Sorry.

      Verwijderen
    3. Mee eens, Anoniem!
      En met 'zuster' wordt inderdaad nogal vaak direct aan een verpleegster gedacht. Heel vroeger waren veel verpleegsters ook zusters in de religieuze betekenis van het woord...
      En omdat dit de eerste keer is dat mensen zeggen dat blogger geen duidelijke mogelijkheid bezit om kennelijk gewoon een naam in te kunnen voegen, al dan niet gekoppeld aan een e-mail adres, ga ik dat op een ouder bericht nu eens uitproberen. Want tot nu toe was dat gewoon mogelijk en is ook al vaker voorgekomen. Die mail-adressen werden niet gepubliceerd maar waren voor mij wel zichtbaar, en zo kon ik dan antwoorden geven zónder een reactie te publiceren.

      Verwijderen
    4. Ik vind deze hele uitwisseling over gebruik van non, zuster en moniaal' een mooie uiteenzetting van geschiedenis, achtergrond, gebruik en ervaringen en belevingen over/van de benaming 'non'. Naast een wetenschappelijke, correcte uitleg van de oorsprong en hoe het bedoeld was en hoe het nu in de praktijk wordt gebruikt. Zo had vroeger 'onnozel' niet meer of minder de betekenis van 'onschuldig' (nog steeds in die betekenis gebruikt bij het katholieke feest/gedenkdag van de 'Onnozele Kinderen) en mocht je blij /vereerd zijn als jouw kindje onnozel genoemd werd. Nu worden ouders eerder boos en kan degene die een kind onnozel noemt eerder een klap verwachten dan een 'dank-je-wel'.
      Ik kan mij heel erg vinden in alle posten van Zr. Madeleine die alles goed onderbouwd en goed inspeelt op de reacties, zoals een zuster betaamd, met een aandachtig oor (hier 'oog'). Terwijl de 3 auteurs voet bij stuk houden, slechts op hun eigen leven gebaseerde mening, wat zij in hun eigen omgeving zien/horen en daarin blijven hangen, zie ik zr. Madeleine alles oppikken en haar woorden ruimer maken door anders te formuleren en extra toe te voegen.
      Zelf was ik op weg zuster te worden en dat verlangen is er nog steeds. Ik kom uit een heel andere omgeving, waar ik nooit in aanraking was gekomen met religieuze zusters. Zusters waren in mijn omgeving eigenlijk 95% de zusters in ziekenhuizen, e.d., de verpleegsters dus en die laatste term werd ook veel gebruikt. Het woord 'moniale' was mij volledig onbekend. 'Non' was direct gekoppeld aan de zusters die je zag in middeleeuwse films. Wonend in grote kloosters. Het woord had alleen een bijklank, als het inderdaad spottend werd uitgesproken, al dan niet met verwensingen en/of oncomplimenteuze bijvoeglijke naamwoorden of door het te verkleinen/ denigrerend , b.v. Nonnetjes of nonnekes. Toch kan je het nooit over een kam scheren. Ik heb ook heel liefdevol horen spreken over de nonnekes en over nonnetjes, waar 'oude mannetjes', e.a. soms met tranen in hun ogen over konden/kunnen vertellen.
      Persoonlijk heb ik inmiddels een weerstand tegen 'non' gekregen en speel ik, wanneer iemand het woord 'non' gebruikt, de bal terug met 'non-actief' om even te schetsen, hoe vervelend de benaming 'non' kan overkomen.
      Nu ik weet dat 'non' haar oorsprong kent van het Latijnse 'nonnus', wat eerbiedwaardige persoon betekent en zowel voor monniken en monialen gold, kijk er nu anders en wijzer geworden, naar. Bedankt Zuster Madeleine!
      Wat betreft de 3 auteurs...er kan er maar eentje tegelijk typen en het bericht plaatsen.
      Ik vond het erg jammer dat in al hun stukjes hardnekkig de typer zijn naam geheim bleef houden.
      Erik van de Berg weet van alles over Social Media, dus kan wat dat betreft geen excuus hebben.
      Wat mezelf betreft, ik log maar anoniem in, want al die andere termen zeggen mij niets en/of heb ik niet(s) mee.

      Verwijderen
    5. Ik lees deze discussie wat laat, maar krijg welhaast de neiging om met wat andere terminologie te gaan werpen (waar we helaas nog geen correcte Nederlandse, laat staan katholiek-Nederlandse term voor hebben, wellicht kan die in het geel-witte boekje worden opgenomen): https://en.wikipedia.org/wiki/Mansplaining

      Verwijderen
  4. Dit wordt een gebed zonder end zo, om in het religieuze jargon te blijven. Wij sluiten af met een welgemeend 'Amen'. De drie auteurs van het Geel-Witte Boekje

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik heb uw reactie als laatste geplaatst, hoewel het niet de laatste is, om inderdaad met een 'Amen' af te kunnen sluiten.

      Verwijderen
  5. Beste Madeleine, mogelijk zou je er nog aan toe kunnen voegen dat Caeserius van Arles in de vijfde eeuw ook een Nonnenregel heeft geschreven en geen zusterregel. Hoewel vele paragrafen later overgenomen zijn ook in andere kloosters.

    BeantwoordenVerwijderen

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden...

Vijf maal hebben de klokken geluid voor een overleden medezuster, deze maand. Vijf maal hebben we ons best gedaan families van medezusters foto's toe te sturen van de waardige eenvoudige begrafenissen in kleine kring op ons kloosterkerkhof, omdat het door de maatregelen logischerwijze niet mogelijk was voor familie en vrienden van de zusters om te komen. Ook wij hebben geen woorden. Soms vallen Goede Vrijdag, Stille Zaterdag en Pasen op één dag. Hierbij, op deze plaats, willen we wel onze dank uitspreken. Dank voor de goede zorg, dank voor het meeleven en het mee-bidden. Ook wij blijven bidden om kracht, moed, sterkte en troost voor allen die dat zo nodig hebben in deze tijd. En om geduld. Want nu is het belangrijk om geduld te hebben. Om de maatregelen vol te houden. We hebben al een tijdje geen nieuwe zieken, dat is goed nieuws.  Zr. Anno , Zr. Roselien , Zr. Richardus, Zr. Electa, Zr. Marije, mogen zij, en alle overledenen van deze tijd, rusten in vrede.

Eucharistievieringen in de Kerstnacht in Laarbeek

In het Gemeenschapsblad van Aarle-Rixtel staat "op 24 december geen Eucharistieviering in het Missieklooster". Klopt dat? Er had moeten staan, zoals wel correct in de MooiLaarbeek-krant stond: "24 dec. vervalt de Eucharistieviering om 17.30 uur." Wij hebben onze Kerstnacht-Eucharistieviering inderdaad nergens online gezet. De mensen die een directe band met het klooster hebben (werk, familie, directe buren...) weten de tijd toch wel. Er zijn in onze parochie vele Eucharistievieringen met Kerstmis. En op Eerste Kerstdag, Tweede Kerstdag, en alle andere dagen van het jaar bent u van harte welkom! Maar in de Kerstnacht hebben we al jaren (niet alleen dit jaar) het gebruik dat we de tijd niet in de bladen zetten. Heel logisch. We hebben een inpandige kerk, op de eerste verdieping, en het werd gewoon te vol. Als alle mensen die op 24 december vóór 14.00 dit blog hebben bezocht bijvoorbeeld zouden komen, dan zouden we moeten stapelen. In de hoogte. Want dat